ساختار باغ های ایرانی | شاهکار هنر و معماری ایران باستان

 باغ ایرانی ( persian garden ) نوعی خاص از معماری و ساختار باغ و کاخ سازی می باشد که ایرانیان آن را ابداع و طراحی کرده اند.

این نوع باغ با طراحی زیبا و چشم نوازش، نمادی از غنای معماری، تاریخی و فرهنگی ایران زمین می باشد.

شما در باغ های ایرانی جریان و زندگی را خواهید یافت، گیاهان و گل ها، آب های روان و . . . بخشی از زیبایی های این نوع باغ می باشد که با طراحی استادانه و منظم آن مجموعه ای ماندگار در طول تاریخ را ایجاد کرده. به گونه ای که این معماری و ساختار در میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.

این باغ ها گوشه ای از بهشت بر روی زمین می باشند، قدم زدن در کنار آب های روان، دیدن فواره های زیبا، نوازش طبیعت زنده، درختان سربه فلک کشیده و چشم انداز بنا و یا کاخ ساخته شده در باغ حس و حالی وصف نشدنی برای شما رقم خواهد زد. 

با کارناوال همراه شوید تا با #تاریخچه و معماری باغ های ایرانی آشنا شویم.

ریشه شناسی نام باغ ایرانی

در زبان فارسی باستان از کلمه " پارایدائزه " به معنی "حصار" که برای نامیدن نوعی از باغ که محصور است، استفاده می شده. همین واژه در بسیاری از زبان ها ریشه دوانده است برای مثال واژگانی همچون پردیس ( فارسی ) ، پارادئیسوس ( یونانی )، پَردس ( عبری )، فردوس ( عربی ) و پارادایز ( انگلیسی ) از کلمه "پارایدائزه" ریشه می گیرند.

جالب نیست؟

در گذر زمان کلمه "پارایدائزه" از فارسی میانه ( پهلوی ) حذف شد و کلمه bāy ( در تاجیکستان امروز bāg ) جای آن را گرفت و در سده های بعد در فارسی نو، واژه "باغ" جایگزین واژه پیشین شد.

در زبان فارسی نو، کلمه های بسیاری به عنوان مترادف باغ وجود دارد. همچون: گشن، گلستان، بوستان، بُستان.

متاسفانه برخی از پژوهشگران همچون ویلبر آمریکایی و اصانلوی ایرانی بدون بررسی ریشه کهن کلمه باغ، ریشه این واژه را از عربی دانسته و معتقدند که از  دوره سلجوقی وارد زبان فارسی شده است.

تاریخچه باغ های ایرانی

بسیاری از پژوهشگران، پاسارگاد را کهن ترین باغ ایرانی می دانند. این پژوهشگران استدلال های محکمی برای این نظر خود دارند، یافته هایی مانند حوضچه ها، جوی ها و تک بناهایی که در محدوده باغ سلطنتی ( هخامنشی ) وجود دارد.

از طرفی برخی پژوهشگران دیگر شاهد قدیمی ترین باغ ایرانی را درفش شهداد می دانند! این درفش در سال 1348 در کاوش های باستانی در شهداد کرمان کشف شد و قدیمی ترین درفش برنزی جهان می باشد که قدمت آن بین 3500 تا 3200 سال قبل از میلاد تخمین زده شده است. بر روی این درفش در مقابل الهه، تصویر 3 زن وجود دارد در زیر این نقوش باغ مستطیل شکلی مورد توجه است که در آن درخت خرما روییده است. اگر کمی بیشتر به نقوش توجه کنیم درون 10 مربع باغ دایره هایی را مشاهده می کنیم که می تواند نشانی از فواره باشد.

دوباره به باغ پاسارگاد بازمی گردیم. به عقیده پژوهشگران باغ پاسارگاد به دستور شخصی کوروش کبیر ساخته شده است و وی نوع کاشت درخت ها، شیوه معماری و هندسه تشکیل دهنده اش را مشخص کرده! پس از کوروش دیگر پادشاهان هخامنشی به ساخت باغ هایی با این ساختار ادامه داده اند.  گزنفون مورخ یونانی از ساخت باغ سلطنتی در زمان کوروش دوم با ویژگی های خاص هندسی خبر می دهد که بسیاری آن را الگوی باغ های کاملا هندسی ایرانی می دانند.

 اردشیر دوم هم به دنبال دیگر پادشاهان هخامنشی دست به ساخت باغ ایرانی در حاشیه رودخانه شائور زد و علاوه بر این کتیبه ای در شوش با مضمون باغ ایرانی کشف گردید است:

« این کاخی است که من به منزله ی "پارائیدام" ساخته ام. »

این الگوی باغ سازی بعد از هخامنشیان نیز ادامه داشت و بقایایی از این نوع باغ ها متعلق به دوره اشکانیان و ساسانیان نیز کشف شده است. قدیمی ترین سندی که از دوران ساسانیان باقی مانده، نقش برجسته شکار خسرو پرویز در طاق بستان است. این نقش برجسته تقریبا هندسه باغ ایرانی را نمایش می دهد.

پس از گذر از این دوره ها، می توان به تیمور اشاره کرد او یکی از شاخص ترین پادشاهان ایران در زمینه ساخت باغ ایرانی بود هرچند از این دوره باغ هایی باقی نمانده است اما کاخ رستم بن عمر شیخ در اصفهان نمونه بسیار خوبی برای معرفی می باشد.

صفویان را هم می توان از باغ سازان قهار نامید! در این دوره در اکثر شهرهای ایران باغ سازی در ابعاد وسیع و هماهنگ با ساختار کلی شهر را می توان مشاهده کرد.

پس از دوره صفویه جنگ ها داخلی و خارجی فعالیت های عمرانی در کشور را دچار اختلال کرد اما باز هم با وجود این شرایط باغ هایی با الگوی #معماری ایرانی ساخته شد که می توان به باغ جهان نما در شیراز، باغ دولت در یزد و باغ کلات نادری اشاره کرد.

در دوره قاجاریه باغ سازی در تهران توسعه یافت اما این باغ ها بیستر به درباریان اختصاص داشت.